Przewlekłe zmęczenie – choroba czy tylko osłabienie?

Niezawodna recepta na zmęczenie? Za późno kładziesz się spać, za wcześnie wstajesz i źle sypiasz. Ale co zrobić, gdy spanie już nie pomaga, a osłabienie przeradza się w chroniczne zmęczenie? Uporczywy stres lub zła jakość snu mogą powodować przewlekłe zmęczenie, które w każdym przypadku należy traktować poważnie, gdyż może być objawem poważnej choroby.

Zmęczenie jest mechanizmem, dzięki któremu nasz organizm wie, że musi się regularnie zregenerować. Przewlekłe zmęczenie prowadzi do bólów głowy oraz trudności z koncentracją. Zwiększa również naszą wrażliwość emocjonalną. Wiele osób ma z tego powodu trudności w radzeniu sobie w codziennym życiu oraz w uczestniczeniu w życiu społecznym.

Przyczyny przewlekłego zmęczenia

Pierwsza myśl, gdy jest się zmęczonym, to “muszę się w końcu porządnie wyspać”. I często jest to prawdą, gdyż to w głównej mierze deficyt snu, często powodowany jego złą jakością, jest przyczyną zmęczenia. Winne temu są zaburzenia snu, takie jak problemy z zasypianiem czy przesypianiem nocy. Przewlekłe zmęczenie może również wskazywać na hipersomnię. Jest to stan, który może powodować wyraźne zmęczenie, a nawet nadmierną senność w ciągu dnia, objawiając się nagłymi napadami zasypiania.

Chronicznemu zmęczeniu sprzyjają również nieregularne pory snu, zbyt późne chodzenie spać oraz zbyt wczesne wstawanie, powtarzające się przez długi okres. Czas trwania snu różni się w zależności od osoby i jej indywidualnych potrzeb. Sprawdź, ile tak naprawdę snu potrzebujesz.

Przewlekłe zmęczenie a wiek

Mówi się, że młodzi ludzie są leniwi i że są w stanie spać całymi dniami. Związane są z tym zmiany hormonalne, odpowiedzialne za przestawianie się naszego zegara wewnętrznego. U osób dojrzewających uwalnianie melatoniny następuje później, dlatego nastolatki pozostają dłużej na nogach. Wczesne wstawanie koliduje z tym zjawiskiem, w wyniku czego młodzież skarży się na chroniczne zmęczenie. IAle jest i na odwrót, gdyż powszechnie uważa się, że osoby starsze potrzebują mniej snu niż osoby młodsze. W tym przypadku dochodzi do przesunięcia rytmu dzień-noc. Wraz z wiekiem zmienia się wiele procesów w organizmie – słabnie słuch i wzrok, a ruchy stają się powolniejsze. Może to prowadzić do tego, że wielu seniorów spędza mniej czasu na świeżym powietrzu, a tym samym brakuje im ważnego dla rytmu dnia światła dziennego. Ponadto występują upośledzenia związane z wiekiem, takie jak nocne moczenie się. Sen zostaje zaburzony, w następstwie czego zmęczenie staje się chroniczne.

Niezdrowy styl życia przyczyną zmęczenia

Zmiany i ciągły stres w życiu prywatnym czy zawodowym ciężko wpływają na psychikę. Szczególnie dorośli, którzy jednocześnie pracują oraz zajmują się domem i wychowywaniem dzieci, mogą czuć się przytłoczeni. Powstały stres może prowadzić do wyczerpania emocjonalnego i przerodzić się w syndrom wypalenia zawodowego. Podobnie ma się to w przypadku syndromu znudzenia. Uporczywa nuda może objawiać się depresją, bólami głowy i bezsennością. Przewlekłe zmęczenie może być objawem obydwu opisanych przypadłości.

Podobnie ma się to w przypadku braku ruchu. Jeżeli nie ćwiczymy regularnie, to zmęczenie może stać się naszą codziennością. Oprócz odpoczynku i ćwiczeń również odżywianie zalicza się do trzech filarów zdrowia. Na chroniczne zmęczenie bardziej podatne są osoby spożywające tłuste i ciężkostrawne posiłki. Również spożywając niewystarczającą ilość płynów sami tworzymy sobie podstawę zmęczenia. Niedostateczna ilość spożywanych płynów sprawia, że krew gęstnieje, a serce musi ciężej pracować, żeby dostarczyć wszystkim organom odpowiednią ilość utlenionej krwi. Tłusta dieta powoduje z kolei, że do narządów trawiennych napływa więcej krwi, która pobudza trawienie. W obu przypadkach mózg otrzymuje mniej tlenu, co na dłuższą metę jest przyczyna chronicznego zmęczenia. Niezbilansowana dieta to również niedobór witamin i minerałów, czego następstwem jest pozbawiony sił organizm, objawiający się chronicznym zmęczeniem.

Zmęczenie jako przyczyna choroby
Przewlekłe zmęczenie jest nie tylko oznaką choroby, ale może być również jej przyczyną. Dodatkowo pojawiające się dolegliwości fizyczne, jak i psychiczne tworzą błędne koło. Osoby pozbawione ruchu, mają jeszcze mniejszą motywację, by się poruszać. Permanentna drażliwość utrudnia kontakty z innymi, a spowodowana nią samotność może prowadzić do depresji.

Przewlekłe zmęczenie jako objaw

Zmęczenie jest często pierwszym sygnałem, że naszemu organizmowi czegoś brakuje – snu, ćwiczeń, tlenu, płynów lub witamin. Ale jest również oznaką, że coś jest nie tak. Infekcje lub stany zapalne, takie jak grypa lub zapalenie zatok, obciążają układ odpornościowy, a mechanizmy obronne walczą z wirusami lub bakteriami. Przedłużający się stres osłabia organizm, przez co zmęczenie nadal daje o sobie znać, mimo że choroba została już wyleczona. Przewlekłe zmęczenie towarzyszy zarówno chorobom fizycznym, takim jak anemia, zaburzenia rytmu serca czy dysfunkcja tarczycy, jak i psychicznym, takim jak depresja czy zaburzenia lękowe.

Również osoby z chorobą Parkinsona lub demencją zgłaszają problemy z uporczywym zmęczeniem. W chorobach neurologicznych dochodzi m. in. do zaburzeń w mózgu. Mózg kontroluje niemal wszystkie procesy zachodzące w naszym organizmie. Zchorowane nerwy mózgowe są przyczyną dolegliwości, takich jak np. chroniczne zmęczenie.

Przewlekłe zmęczenie u  osób chorych na raka

Francuski termin fatigue opisuje przewlekłe zmęczenie u pacjentów z chorobą nowotworową. Objawy są różne i mogą być zarówno fizycznie jak i psychicznie. Zaliczamy do nich zmniejszoną wydolność fizyczną, brak motywacji, ogólne spowolnienie oraz uporczywe uczucie zmęczenia, którego nie można wyeliminować przy pomocy snu. Naukowcy nie są jeszcze pewni co do dokładnego pochodzenia zmęczenia. Uważa się, że jest to wynik kilku czynników wyzwalających. Nie jest też jasne, dlaczego jedni ludzie na nie cierpią, a inni nie.

Zarówno sam guz, jak i leczenie zaburzają proces metaboliczny i krążenie hormonów. Zaawansowany nowotwór, a co za tym idzie również powiększający się guz, osłabiają organizm. Inne czynniki, takie jak utrata wagi czy mięśni, dodatkowo wzmagają uczucie zmęczenia. Ponadto skutki uboczne zażywanych leków i bezsenność mogą mieć negatywny wpływ na psychikę. Depresja i zaburzenia lękowe powiększają się, a ich towarzyszem jest również wspomniane chroniczne zmęczenie. Chemioterapia uszkadza nie tylko komórki nowotworowe, ale także te zdrowe. Zmienia się na ponadto skład krwi, co może prowadzić do anemii. Narządy nie są zaopatrywane w wystarczającą ilość tlenu. Przewlekłe zmęczenie może występować nawet jeszcze kilka tygodni lub miesięcy po leczeniu raka.

Zespół przewlekłego zmęczenia

Zespół przewlekłego zmęczenia lub myalgiczne zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego, w skrócie ME/CFS, to choroba zarówno układu nerwowego jak i odpornościowego, która wciąż jest mało zbadana. Może zaatakować nagle po infekcji, ale czasem pojawia się podstępnie. Przewlekłe zmęczenie, zarówno fizyczne jak i psychiczne, jest jej wiodącym objawem. Normalne czynności, takie jak mycie zębów, branie prysznica, gotowanie czy czytanie, zabierają dużo energii. Brak energii utrzymuje się czasem przez wiele godzin a nawet dni po wysiłku, co porównać można do zepsutej lub rozładowanej baterii. Mimo wystarczającej ilości snu, moc jest na poziomie mniejszym niż 50 procent.

Choroba ta może przebiegać w czterech stopniach: łagodnym, umiarkowanym, ciężkim i bardzo ciężkim. Nawet w najniższym stopniu chorzy są tak poważnie ograniczeni, że albo pracują w niepełnym wymiarze godzin, albo wcale. W skrajnych przypadkach osoby dotknięte chorobą są przykute do łóżka lub z trudem wychodzą z domu, co czyni z nich przypadki pielęgnacyjne. Nie tylko przewlekłe zmęczenie jest obciążeniem dla osób nim dotkniętych. Pojawiają się również inne objawy, takie jak kołatanie serca czy zawroty głowy, które prowadzą do problemów z krążeniem. To sprawia, że chorej osobie trudno jest stać lub siedzieć przez dłuższy czas. Do tego dochodzą ogólne objawy choroby, takie jak ból gardła, bóle kończyn i mięśni oraz migrenowe bóle głowy.

ME/CFS jako powikłania po Coronie
Ponieważ zespół przewlekłego zmęczenia występuje po infekcji wirusowej, coronawirus może zwiększyć liczbę osób dotkniętych tym problemem. Profesor Carmen Scheibenbogen, kierownik poradni niedoborów odporności w szpitalu Charité w Berlinie, mówi: “Najwięcej zakażonych osób mieliśmy w marcu i kwietniu 2020 roku. Dość duża liczba młodych ludzi, którzy nie mają tak ciężkich zakażeń koronawirusem, skarży się na uporczywe objawy, a są to również objawy, które znamy z zespołu przewlekłego zmęczenia. Nie da się jednak przepowiedzieć, czy ostatecznie rozwinie się to w zespół przewlekłego zmęczenia.”

Rozpoznanie ME/CFS

Wobec braku jak dotąd jednoznacznego biomarkera, na przykład w postaci badania krwi, droga do rozpoznania zespołu przewlekłego zmęczenia wiąże się z wieloma wizytami u lekarza. Wyczerpanie współtowarzyszy wielu chorobom, co często utrudnia diagnozę. Rozpoznanie stawiane jest po postępowaniu mającym na celu wykluczenie innych chorób oraz na podstawie katalogu kryteriów objawów. Głównym objawem jest przewlekłe zmęczenie po wysiłku fizycznym. Ponadto muszą być też obecne co najmniej cztery inne symptomy poboczne.

Terapia zespołu przewlekłego zmęczenia

Tak jak nie ma jednoznacznej diagnozy, tak też nie ma jednej terapii. Indywiduale leczenie jest dostosowane do pacjenta i jego objawów. Ze względu na przewlekłe zmęczenie, dla większości osób dotkniętych chorobą korzystne jest dobre zarządzanie swoją energią i dużo odpoczynku. Ponadto w ramach zdrowej diety należy dostarczać organizmowi odpowiednią ilość witamin i mikroelementów.

Dalsze badania

Zespół przewlekłego zmęczenia, na który w Polsce może cierpieć nawet 300 000 osób, nie jest rzadką chorobą. Liczba niezgłoszonych przypadków jest prawdopodobnie większa, ponieważ ME/CFS jest rzadko diagnozowane. Choroba ta przemyka pod radarem i nie jest szczególnie znana wśród lekarzy. Mimo że Światowa Organizacja Zdrowia klasyfikuje ME/CFS jako chorobę neurologiczną, obraz kliniczny nie figuruje w katalogu celów kształcenia w szkolnictwie medycznym, a tym samym nie jest niestety wykładany na uczelniach. W efekcie wiele osób nie zdaje sobie sprawy ze swojego stanu lub jest źle zdiagnozowanych, gdyż przewlekłe zmęczenie wskazuje na różne choroby. Z powodu ignorancji medycznej osoby dotknięte chorobą czują, że nie są traktowane poważnie i tracą zaufanie do lekarzy.

Różne raporty, filmy i kampanie edukacyjne mają na celu informowanie i edukowanie ludzi o zespole przewlekłego zmęczenia. Organizacje pacjentów często wzywają polityków do podjęcia odpowiednich działań i domagają się większych środków fiinansowych na badania, diagnostykę i zapobieganie temu schorzeniu. Ponadto od 1992 roku w wielu krajach corocznie, 12 maja, odbywa się “Międzynarodowy Dzień Świadomości ME/CFS”. Data ta jest ustanowiona w dniu urodzin angielskiej pielęgniarki Florence Nightingale, która sama cierpiała na ME/CFS.